Gazeteciliğin Tarihi

İlk gazeteler baskı makinesinin keşfinden sonra 16. Yüzyılın ikinci yarısında yayınlanmaya başlandı. Daha önceleri eskiçağ insanları haber ve bilgileri kaydetmek ve yaymak için çok basit araçlar kullanırlardı. Eski Mısır’lılar ve daha sonraları Babilliler zamanında önemli olayları günü gününe kaydeden devlet kâtipleri vardı. M.S. 1500 yıllarında Çinliler İmparatorluk Günlüğü adıyla el yazması resmi bir gazete çıkardılar. Romalılar da, kanunları, senato kararlarını, mahkeme duruşmalarını ve önemli olayları halka bildirmek amacıyla gazete tipinde bazı resmi yayınlarda bulunmuşlardı.Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından 15. Yüzyıla kadar uzun bir süre gazeteciliğin adı sanı unutuldu. 15. Yüzyılda Avrupa’da yavaş yavaş bir Haber Endüstrisi meydana gelmeye başladı. Bu haberler devlet görevlilerinin kendi çevrelerinde topladıkları bilgilerden, tüccarlarla, hacılarla, askerlerle yapılan konuşmalardan meydana geliyordu. Bu haberlerin kâtipleri  tarafından birçok kopyası çıkartılarak abone olanlara ve halka satılıyordu. Gazeteciğin ataları  olan bu yayınlar Venedik’te, o çağın Venedik parası olan 1 gazete karşılığında satılıyordu. İşte bundan sonradır ki haber yayan basılı şeylere gazete adı verilmeye başlandı.1465 yılına doğru makine basması ilk gazetelerin ortaya çıktığı görülür. Dört veya sekiz sayfa olan bu gazeteler dini, siyasi veya önemli başka olayları ele alıyor, ama daha çok bunları bu gazeteler gelişi güzel bir dille işliyorlardı. Ortaçağda bu gazeteler özel ufaklar tarafından dağıtılırdı. Bu yüzden halk kendilerine Posta adını taktı. Ancak bunlar düzgün aralıklarla yayınlanamıyordu.1626′da Londra’da The Weekly News adıyla ilk İngiliz haftalık gazetesi çıkmaya başladı. Fransa’da kralın özel hekimi  ve tarihçi olan Theophraste  Renaudot 1631 yılında Gazette de France adıyla ilk fransız fazetesini çıkardı.17.ve 18. Yüzyıllarda haftalık gazeteler bütün Avrupa ve Amerika’da yayıldı. Artık gazetecilik başlıbaşına bir meslek durumunu almıştı. İlk günlük gazete 1704 yılında Londra’da yayınlanmaya başlandı: Daily Courant (Günlük Posta). Ünlü Times gazetesi ise 1788 yılında kuruldu.Fransız ihtilâli, modern gazeteciliğin de doğmasına yol açtı. Krallık yönetiminin devrilmesiyle düzenli ve çabuk haber yetiştirme çığırı da açılmıştı. Gazeteler o çağa kadar kaçınılmış olan bir konuyu ele almaktan çekinmiyorlardı: bu, politikaydı. Siyasi gazetecilik bütün halk sınıflarında gazete okuma hevesinin hızla yayılmasını sağladı.1805 yılında da İngiltere’de yine  Courrier ( Posta ) adıyla ilk akşam gazetesi çıkmaya başladı.Fransız ihtilalinde yaşanan gelişmeler gazetenin önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır.L.Blanc İhtilali Tarihi adlı kitabında Fransız ihtilali sırasında;”Kitap devri kapanıyor,gazete devri başlıyor,gazetelerin en parlak dönemi bu dönemdir” diyerek gazetecilik kavramını kullanan ilk kişi olmuştur.Zaten Fransız İhtilalini en iyi  anlatan belgeler de o dönem basılan gazetelerdir.Locke’nin İngiltere basınına uygulanan sansüre verdiği tepki ve devamında gelen başarı da Avrupa aydınlanmasında önemli bir dönemeçtir.Gazete baskısı tekniği de bunlara paralel olarak gelişiyordu. Times gazetesi 1814′te  buharlı makineler kullanmaya başladı. 1846′da Amerika’da rotatif makinesi yapıldı.

TÜRKİYE’DE YAYINLANAN İLK TÜRKÇE GAZETELER

Türkiye’de yayınlanan ilk Türkçe gazete 11 Kasım 1831′de Padişah II. Mahmut’un emriyle çıkarılmaya başlanan Takvim-i Vekayi’dir. Bu gazetede haberlerden ayrı olarak makaleler, çeviriler de yayınlanıyordu.1 Ağustos 1840′ta İstanbul’da yayınlanmaya başlanan ikinci Türkçe gazeteyi William Churchill adında bir İngiliz çıkarıyordu.Özel teşebbüs olarak Türk’ler tarafından ilk Türkçe gazete ise ilk sayısı 21 Ekim 1860′ta çıkan Tercüman-ı Ahval idi. Bu gazeteyi Şinasi ve Agâh Efendiler yönetiyordu. Daha sonraları 27 Haziran 1862de Tasvir-i Efkâr yayınlanmaya başlandı.Edebiyatın Tanzimat yıllarında özellikle batıdan giren tefrika usulü aracılığıyla halkı ve edebiyatseverleri kendisine gazeteler yoluyla bağladığı söylenebilir. Aslında edebiyatın sadece bu devrede değil, 1950-1960’lı yıllara kadar okurlarla en çok tefrikalar aracılığıyla karşı karşıya geldiğini belirtmekte yarar vardır. Hatta 1950’li yıllara kadar bu tekniğin gazete-edebiyat ilişkisinin devamında en önemli rolü oynadığını söylemek mümkündür. O sebeple burada tefrika usulü üzerinde kısaca durmak yerinde olacaktır:  Tanzimat’tan sonra edebiyatın hitap ettiği okuyucu kitlesinde büyük bir artış olmuştur. Çünkü batıdan gelen iki yeni yayın türünden biri olan gazete çok satılan ve geniş okuyucu kitlesine ulaşabilme imkânına sahip bir araçtı. Şinasi’nin başlattığı sade ve halkın anlayabileceği dil hareketi aracılığıyla giderek daha geniş kesimlere hitap etmeye başlayan gazete bütün edebî türlere, tefrika usulünü de kullanarak yer vermiştir.Türkiye’de de Tercüman-ı Ahval’den sonra edebiyatın özellikle tefrika usulünün yardımıyla basına hâkim olmaya, edebî eleştiri ve makalelerin sık sık gazete sütunlarında yer edinmeye başlaması 28 Haziran 1862 günü yayınlanmaya başlanan Tasvir-i  Efkar ile birliktedir. Söz gelişi Şinasi’nin Tasvir’de çıkan iç ve dış siyasetle ilgili makaleleri dışındaki yeni yayınların neşriyle ilgili yazıları, matbuat ve sanatla ilgili birkaç yazısı hep edebiyatla yakından alakalı birer yayındır.     

GAZETE VE EDEBİYAT İLİŞKİSİ

Özellikle XIX. yüzyılda çıkan gazetelerin sahiplerinin ve yazarlarının çoğunlukla edebiyatçı olması edebiyatın gazetede önemli bir mevki edinmesinde rol oynamıştır. “Bu devir gazetelerinin yayıncılarına baktığımızda, bunların devirlerinde bir taraflarıyla gazeteci, bir taraflarıyla siyasetçi, bir taraflarıyla idareci , bir başka taraflarıyla da edebiyatçı, sanatkâr ve birer kültür adamı olduklarını görürüz.Diğer taraftan İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahvâl’in 1860 tarihinde çıktığı ve bu yıllarda halkın kültür ve eğitim düzeyi, okur yazarlık oranı hatırlandığında ilk gazetelerin halkı eğitmek gibi bir misyon üzerinde ittifak ettikleri fark edilir. Edebiyat da ilk dönem gazetelerinin sayfalarında işte bu ilke çerçevesinde yer bulmuştur. . Türkiye’de gazeteler edebiyat dergilerinden çok önce yayın hayatına başlamış olduğundan edebî çalışmalar da dergilerden önce gazetelerde yayınlanmıştır. Tanzimat’ın şair, hikâyeci ve romancılarının edebî eserleri, ayrıca fıkra, deneme, makale ve eleştiri türlerindeki yazıları ilk önce dönemin gazetelerinde boy göstermiştir. Bu anlamda gazetenin Tanzimat sonrasında üstlendiği gerçek fonksiyonun bir diğer yansımasının gazetenin yetiştiriciliği ile ilgili olduğu görülecektir. Söz gelişi Şinasi Paris’e kaçınca Tasvir-i Efkar’ı iki yıl kadar Namık Kemal idare etmiştir. Daha sonraları ise Ebuzziya Tevfik ve Recaizade Mahmut Ekrem’in çalıştığı bu gazete bir nevi; Namık Kemal, Ebuzziya Tevfik ve Recaizade Mahmut Ekrem için bir mektep görevi üstlenmiştir.  Yani Tanzimat’ı takip eden yılların ilk edebiyatçıları gazetelerde yetişmişler, “Gazete yalnız halkın değil, hattâ bunlardan ziyade münevverlerin yetiştirilmesine yarayan bir araç olmuştur ilk zamanlar Tanzimat edebiyatçıları aynı zamanda gazetecidirler. Tanzimat şairleri gazeteye son derece bağlı bir yayın ve fikir hayatı geçirmişlerdir. Onlar gazeteye o kadar bağlıdırlar ki İstanbul’da yayınına ara verdikleri gazetelerini Avrupa’ya gittiklerinde dahi orada çıkarmaya devam etmişlerdir.Gazeteler yayımlandığı saate göre sabah gazetesi, akşam gazetesi ya da yayımlandığı sıklığa göre günlük gazete, haftalık gazete gibi ayrımlar yapılır. Ayrıca gazeteler, yerel, ulusal ya da uluslararası gazete gibi, dağıtımının yapıldığı alana göre de tanımlanabilir. Genel olaylarla ilgili haber ve bilgi veren gazetelerin yanı sıra yalnızca belirli kesimleri ilgilendiren özel bazı konulardaki haber ve makalelerin bulunduğu gazeteler de vardır. Spor, din ya da ekonomik konulan işleyen gazeteler bunlara örnektir.
Yabancı dildeki gazeteler genellikle azınlıklar için çıkarılır. Bu çeşit gazeteler seslendiği okur kitlesini ilgilendirecek özel haberlere olduğu kadar, genel olaylara ilişkin haber ve yazılara da yer verir.

KÜÇÜK İLANLAR

Gazetecilik sektöründe bu küçük duyuruların alınması, yayına hazır hale getirilmesi, tasarlanması ve yayınlanması gazete ilan ve reklam ajansları aracılığı ile yapılmaktadır. Küçük duyurlar gazetelere aracılık yapan ajanslara telefonla, fax çekerek veya ajansların internet sayfalarından başvuru yapılarak yayınlanması sağlanabiliyor. Bu uygulamaların esnekliği ve hızlı olması, firmalara zaman kazandırmakta ve bu işlerin etkinliğini sağlamaktadır. Bu tip duyurular firmaların taleplerine göre çerçeveli olabileceği gibi, farklı renkler ve farklı  harf karakterleri kullanılarak hedef kitlelerin ilgisini daha çok çekecek hale getirilebilir.

 RESMİ İLANLAR

Resmi gazete İlanları, Kanun ve yönetmeliklerle yayınlanması zorunlu hale getirilmiş ilanlardır. Resmi gazete ilanları, resmi  kurum ve kuruluşlar tarafından verilmektedir, bunlar reklam içerikli değildir. Resmi duyuruların gazetelerde yayınlanması, Basın İlan Kurumu aracılığı ile olmaktadır. Resmi kurumlar bu kuruluşun müsaadesi olmadan gazete ilanları yayınlatamaz.

 TİCARİ İLANLAR

Çeşitli firma ve işletmelerin mal, ürün ve hizmetlerini tanıtmak amacıyla gazetelerde yayınlanan ve reklam niteliğine sahip çeşitli tasarımlarda yapılabilen hazırlanması profesyonellik isteyen gazete ilanlarıdır. Bu ilanların amacı firmalarının mal ve ürünlerini tüketicilere tanıtmak, firma satışlarını arttırmak, marka değerini yükseltmek ve işletmelerin Pazar payını arttırmaktır.

GAZETE REKLAMININ AVANTAJLARI

1-  Gazeteler, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan farklı çok geniş bir kitleye hitap ederler. Firmalar dağılım alanları farklı, değişik gazetelerle hedef kitlelerine ulaşma şanslarını artırabilirler.

2-  Tanıtım metninin yayın tarihinden çok kısa bir süre önce teslim edilmesi sayesinde aktüel olaylarla bağlantılı gazete reklamı yapabilme imkânı doğar.

GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER

Makale, Deneme, Sohbet, Fıkra, Eleştiri, Röportaj, Haber yazısıdır.

GAZETENİN KÜNYESİ

Gazete dergi gibi yayınlarda bulunması zorunlu olan bir nevi kimlik. Künyelerde imtiyaz sahibi, genel yayın yönetmeni, sorumlu müdür, editör vs. sırayla yer alır. Basın kanununda hangi yayının künyesinde hangi türlerin nasıl yazılması gerektiği belirtilir. Özellikle sorumlu müdür bulundurmak zorunludur.